Dobrze zaplanowane życie
?Biologia zajmuje się obiektami złożonymi, tworzącymi wrażenie celowego zamysłu”, pisał Richard Dawkins w książce Ślepy zegarmistrz, czyli jak ewolucja dowodzi, że świat nie zostal zaplanowany. Dawkins zaczerpnął wyobrażenie zegarmistrza z rozprawy Williama Paleya z początku dziewiętnastego wieku. ?To dopasowanie wszystkich części, przejawiające się, po pierwsze, w kolejności ich działania, a po drugie, w wyniku, do którego prowadzą”, pisał Pa ley o reakcji osoby kontemplującej konstrukcję dobrze zaprojektowanego przedmiotu.
Pogląd, że zachowanie jest zaprojektowane, wywodzi się z relacji między zachowaniem, okolicznościami, w jakich znajduje wyraz, i jego konsekwencjami. Bliskość postrzeganego dopasowania między narzędziem a zadaniem, które ma ono wykonać, jest względna. Najlepszy projekt jednej osoby może zostać prześcignięty przez projekt kogoś innego, dysponującego lepszą technologią. Gdybyś pojechał na piknik z butelką wina, lecz zapomniał korkociągu, jeden z twoich towarzyszy mógłby mocnym patykiem wepchnąć korek do butelki. Jeśli nigdy się z tym nią Spotkałeś, możesz być pod wrażeniem tego, jak ktoś wybrał narzędzi e twarde i na tyle małe, że zmieściło się w szyi butelki. Narzędzie to stanowiłoby formę adaptacji. Rzecz jasna, istnieją narzędzia lepiej przystosowane do badania, jakim jest wyciągnięcie korka z butelki; wynaleziono ich całkiem sporo. W jednym z pomysłowych rozwiązań zastosowano pompkę i igłę z dziurką. Igłę wprowadzało s;ię przez korek, a następnie pompowało przez nią powietrze aż do chwili, gdy wypychało ono korek z butelki. Zdarzało się jednak, że przy okazji butelka eksplodowała, tak więc narzędzie to szybko wyszło z użycia. Tak jak dzieje się to z ludzkimi narzędziami, projekt biologiczny może zostać wyparty przez inny, jeszcze lepszy bądź może prowadzić do niego inna droga.
Wśród osób zajmujących się tematem projektu biologicznego niewątpliwie barwną postacią jest amerykański artysta Gerald Thayer. Twierdził on, że upierzenie wszystkich ptaków ma utrudnić wykrycie ich przez wrogów. Niektóre z jego bez wątpienia pięknych ilustracji to przekonujące przykłady zasad kamuflażu. Niemniej obok obrazu różowego flaminga na tle różowego wieczornego nieba mamy też obraz pawia, który rozpościera swój majestatyczny ogon na ziemi, dopasowując się do kolorów liści i trawy. Ogon pawia służy temu, żeby ptak stał się niewidoczny. Podobnie niedorzeczne wypadki przypisywania rozmaitych funkcji strukturom biologicznym są na przykład w Ta kich sobie bajeczkach Kiplinga, w których znaleźć można odpowiedź na pytanie, skąd lampart wziął swoje cętki. Takie żarty nie są wszakże w pełni uzasadnione. Obecne dyskusje nad funkcją nie dotyczą sposobu nabycia cętek przez lamparta, lecz roli, jaką grają one u zwierzęcia. Takie pytanie można przetestować obserwacyjnie i eksperymentalnie.
Nie każdą spekulację na temat obecnego zastosowania wzorca zachowania można w równym stopniu zaakceptować. W ich ocenie mogą jednak pomóc logika i wiedza. Obserwacja Zwierzęcia w jego naturalnym środowisku pozwala się rozprawić z pozornie atrakcyjnymi poglądami. Pav rozpościera swój niesamowity ogon w obecności samic i traci nieprzydatne już pióra pod koniec okresu rozrodczego. Gdyfciy Thayer miał rację co do kamuflującej funkcji ogona pawia, ptak nigdy nie rozpościerałby go tak ostentacyjnie i nie traciłby piór.
Priorytet w organizowaniu zachowań zwierząt ma sukces reprodukcyjny, a konsekwencje tego stanu rzeczy są niekiedy zadziwiające – przynajmniej z perspektywy człowieka. Samiec pingwina cesarskiego, który podczas antarktycznej zimy wysiaduje jajo swej partnerki, nie może być przez nią zluzowany, ponieważ skorupa lodowa uniemożliwia dostęp do morza i pożywienia. Tak więc dla dobra nienarodzonego potomka pingwin pości długie miesiące; jest to wyczyn zupełnie niewyobrażalny dla człowieka. Rozwiązania alternatywne, na przykład skrócenie czasu wysiadywania jaja albo nieustanne zimowe wędrówki po lodzie, prawdopodobnie okazały się mniej efektywne. Pingwiny, które pościły całą zimę, były najlepiej zaprojektowane. Takie przykłady podkreślają, jak bardzo organizacja zachowania zależy od ekologii gatunku. W rezultacie określony sposób rozwoju danego systemu zachowania zależy także od ekologii. Trzeba się więc spodziewać różnic w procesach zachodzących w rozwojowej kuchni.
