A potem sędzia
Czas płynie, przychodzi wiek średni. W wierszu miłosnym Do nieskorej bogdanki (To His Coy Mistress) Andrew Marvell pisze o niecierpliwości, która pojawia się, gdy do żądzy dołącza typowa dla dojrzałości świadomość nieuchronnej śmierci:
Cóż, kiedy za mną pędzi pogoń chyża – Skrzydlaty rydwan czasu wciąż się zbliża; A tam, przed nami, czekają jedynie Nieogarnionej wieczności pustynie.
Mniej więcej w tym samym czasie, gdy dzieci dorastają i mają własne potomstwo, ich matki stają się bezpłodne, a poziom testosteronu we krwi ich ojców gwałtownie spada29. Wtedy też włosy ich rodziców zaczynają siwieć i wypadać, na skórze pojawiają się zmarszczki, przybywa im w pasie, a mięśnie wiotczeją. Co trochę mniej rzuca się w oczy – z brwi, nosa i uszu zaczynają wyrastać bujniejsze włosy. Mówiąc ogólnie, wyglądają inaczej niż osoby młodsze. Szekspir jest zjadliwy:
Potem sędzia,
Z brzuchem tuczonym kapłonami, które Znoszą mu w darze podsądni, z surowym Okiem i brodą pod sznurek przyciętą, Sypiąc cytaty i przykłady z życia, Gra swoją rolę. Po niej – rola szósta: Chudy, osłabły starowina w kapciach, Z okularami, sakiewką przy boku, Łydkami, z których zwisają zbyt luźne Pończochy, zachowane z lat młodości, I z głosem, który ? dawniej męski, gruby ? Piszczy znów cienko jak dziecięcy dyszkant.
Na tym etapie przedstawiciele obu płci mogą się stać w swoich społecznościach źródłem wiedzy i przyjąć rolę przywódców. Rolom, które zaczynają odgrywać starsi członkowie społeczeństwa – tak dotyczącym opieki, jak i obrony przed innymi – mogą towarzyszyć łatwo rozpoznawalne atrybuty, na przykład posiwiałe włosy czy inaczej rozmieszczona na ciele tkanka tłuszczowa. Sierść na grzbiecie dominującego samca goryli staje się srebrzysta, co sygnalizuje jego status. Naukowcy zajmujący się naczelnymi lubią używać określenia siluerback (srebrnogrzbiety albo srebrzysty grzbiet) w odniesieniu do starszych przedstawicieli kuzyna goryla – człowieka.
Od chwili utraty płodności kobiety żyją jeszcze do pięćdziesięciu lat. Tymczasem u innych naczelnych samice umierają jeszcze przed bądź tuż po menopauzie. Człowiek stanowi wyjątek pod względem długości życia po menopauzie. U kobiety w średnim wieku menopauza jest skutkiem utraty zdolności prokreacji, co w ujęciu ewolucji darwinowskiej wygląda na adaptację do specyficznej funkcji. Po wkroczeniu w wiek bezpłodny kobieta nadal może kontrolować stopień reprezentacji własnych genów w przyszłych pokoleniach – osiąga to, pomagając opiekować się swoimi wnukami. Być może menopauza pojawiła się, ponieważ kobiecie po przekroczeniu określonego wieku z biologicznego punktu widzenia bardziej opłaca się opiekować wnukami, niż próbować mieć jeszcze własne dzieci.
Teorię tę potwierdzają badania nad plemionami łowców i zbieraczy, takimi jak Hadza, żyjący w Tanzanii. Niemowlę ludzkie jest uzależnione od opieki matki i innych dorosłych. W sferze zdobywania pokarmu zależność ta trwa jeszcze lata od chwili odstawienia od piersi. W plemieniu Hadza i innych to kobiety po menopauzie najczęściej zbierają pożywienie, którym częściowo dzielą się później z wnukami. To zachowanie zwiększa szansę przeżycia i rozmnażania się ich wnuków, a tym samym może być faworyzowane przez darwinowską teorię ewolucji.
Zmiany w seksualności, towarzyszące menopauzie nie są typowe tylko dla kobiet. W samej rzeczy, coraz częściej leczy się ?męską menopauzę” za pomocą testosteronu tak, jak wykorzystuje się estrogen w terapii zastępczej u kobiet. Viagrę wynaleziono, by pomóc mężczyznom zażenowanym swoją impotencją, chociaż wyobrażali sobie oni, że ich życie płciowe bynajmniej się nie zmieni. Tymczasem zmiany zachodzące w organizmie są prawdziwe i mogą mieć biologiczne uzasadnienie. Mogą odzwierciedlać konieczność zmiany priorytetów u tych jednostek, które dysponują na tyle dużą wiedzą i doświadczeniem, by potrafiły obronić i poprowadzić własną grupę społeczną.
