Poważny związek
Wcześniej czy później preferowanie przedstawicieli płci przeciwnej wiedzie do łączenia się w pary, a ostatecznie do wydania na świat potomstwa. Wiele zwierząt morskich po prostu uwalnia do środowiska duże ilości spermy i komórek jajowych, w związku z czym zapłodnienie odbywa się z dala od rodziców, a inwestycja rodzicielska ogranicza się do produkcji komórek rozrodczych. Gatunki, które przy dużym nakładzie czasu i starań szukają odpowiedniego partnera, następnie zaś dbają o młode, należą głównie do ssaków i ptaków. Można również jednak znaleźć wiele znakomitych przykładów opieki rodzicielskiej wśród kręgowców zmiennocieplnych, a nawet wśród owadów i skorupiaków. U ptaków zazwyczaj obie płcie dzielą się trudem wychowywania potomstwa. U wielu gatunków ryb to samiec opiekuje się jajami od chwili zapłodnienia. U ssaków opiekę ojcowską spotyka się względnie rzadko, lecz i tu się zdarza, że ojcowie odgrywają istotną rolę. Na przykład mysz kalifornijska jest gatunkiem monogamicznym i osiąga znacznie większy sukces w wychowywaniu miotu czterech młodych, jeśli zajmują się nimi zarówno ojciec, jak i matka.
Sposoby kojarzenia się osobników w ramach konkretnych gatunków są zaskakująco elastyczne, tak jak w przypadku płochacza pokrzywnicy, małego brązowawego ptaka, uważanego niegdyś za zoologiczny model wiktoriańskich wartości rodzinnych. Oto opis dziewiętnastowiecznego duchownego naturalisty, wielebnego F. O. Morrisa:
Nie rzucający się w oczy, cichy, spokojny, a jednocześnie niewstydliwy, skromny i swojski w manierach, a w stroju bezpretensjonalny i zrównoważony, pełen godności i uroku płochacz stanowi wzór do naśladowania dla wielu przedstawicieli wyższych gatunków, co byłoby jedynie z korzyścią dla nich samych, poprzez ich lepszy przykład zaś ? także dla innych.
Samica płochacza, mimo iż słynie z monogamii, może w rzeczywistości łączyć się z innymi samcami, kiedy nie widzi tego jej partner. Jeśli jej się uda, wszyscy ojcowie jej potomstwa uczestniczą w wychowywaniu piskląt. Tymczasem na terenach szczególnie obfitujących w pokarm samiec może łączyć się w pary z więcej niż jedną samicą42. Nick Davies, ekolog behawioralny, który dokonał tych odkryć w Botanic Gardens w Cambridge, stwierdził też występowanie bardziej skomplikowanych sposobów kojarzenia się. Zdarzało się, że samica dzieliła się z inną samicą ?głównym” samcem, a pomoc w wychowywaniu potomstwa otrzymywała od kolejnego samca. Zarówno samice, jak i samce płochacza to oportuniści, mający na celu zmaksymalizowanie własnego sukcesu reprodukcyjnego w sposób dopasowany do istniejących warunków.
Podobnie jak w przypadku płochaczy, u człowieka również spotyka się wiele zróżnicowanych sposobów wychowywania dzieci. Małżeństwa monogamiczne obowiązują tylko w jednej trzeciej populacji. W społeczeństwach poligynicznych, w których mężczyzna może mieć jednocześnie więcej niż jedną żonę, dzielenie się obowiązkami rodzicielskimi rozłożone jest nierównomiernie, ale mężczyzna zobowiązany jest dostarczać żonom odpowiednich środków do utrzymania dzieci. Istnieje też kilka społeczeństw poliandrycznych, w których kobieta może mieć kilku mężów, opiekujących się nią i jej potomstwem. Ludzie przypominają więc nieco płochacza ze względu na wielość sposobów wychowywania potomstwa w zależności od lokalnych warunków. Analogia ta zaciemnia jednak pewną istotną różnicę: w wielu społeczeństwach, tak monogamicznych, jak i poligynicznych, wyboru partnera nie dokonują zainteresowane osoby. Decyzja ta należy do rodziców, którzy konsultują się z innymi dorosłymi, mającymi ponoć w tych sprawach wiedzę i doświadczenie. Struktura czysto ludzkiej instytucji, jaką jest małżeństwo, nie odpowiada czasami jednostkowym pragnieniom.
Z badań przeprowadzonych przez Davida Bussa i jego współpracowników, obejmujących dane o trzydziestu siedmiu kulturach, wynika, że w związkach seksualnych obie płcie najwyżej ceniły miłość. Wyraźnie więc doświadczenie miłości romantycznej nie ogranicza się do kultur, w których wybór partnera jest procesem dobrowolnym, bądź tych, w których zwyczajowo panuje monogamia.
Bez względu na miejscowe reguły zawierania małżeństw czynnikiem przyciągającym wzajemnie kobietę i mężczyznę jest wygląd zewnętrzny. Oto końcowy fragment monologu zakochanej Molly Bloom z Ulissesa Jamesa Joyce’a:
…i o Gibraltarze gdzie jako dziewczyna byłam kwiatem górskim tak kiedy wpięłam różę we włosy jak to robiły andaluzyjskie dziewczyny a może lepiej mieć czerwoną tak i o tym jak całował mnie pod Mauretańskim murem i pomyślałam cóż może być tak samo dobrze on jak inny i wtedy poprosiłam go oczyma żeby poprosił znowu tak a wtedy on poprosił mnie czy ja tak powiem tak mój kwiecie górski i najpierw objęłam go ramionami tak i przyciągnęłam go w dół ku sobie tak że mógł uczuć moje piersi pachnące tak a serce biło mu jak szalone i tak powiedziałam tak chcę Tak.
Podczas ?miesiąca miodowego” ignoruje się niedopasowanie zachowania. Dopiero później, kiedy fizyczne zauroczenie zaczyna przemijać, niedopasowanie stylów i wartości może zniszczyć związek. Jednak z biegiem czasu jeden bądź oboje partnerzy mogą tak zmienić swoje zachowanie, by lepiej dopasować się do drugiej osoby. W niektórych okolicznościach zmiana taka może prowadzić do wspólnego, długotrwałego sprawowania opieki nad dziećmi. Korzyść biologiczna takiej sytuacji może być powodem powstania tego mechanizmu, obejmującego subiektywne stany intensywnych emocji.
Różnorodność instytucji małżeństwa odzwierciedla prawdopodobnie wielość oddziaływań społeczno-ekonomicznych. Uważamy, że błędem byłoby obstawanie przy argumentach wywodzących się jedynie z punktu widzenia projektu biologicznego. Jak zatem odnieść się do znanych przypadków szeroko rozpowszechnionego tabu kazirodztwa, które – jak się często uważa – usprawiedliwia łączenie biologii z powstawaniem zwyczajów człowieka?
