Jakaś nieprawidłowość w proporcjach
Co sprawia, że twarz jest piękna? Francis Galton, niezwykle pomysłowy kuzyn Karola Darwina, pierwszy zaczął eksperymentować z techniką uśredniania fotografii ludzkich twarzy Nakładał na siebie zdjęcia różnych twarzy, tak dopasowując klisze, by pozycje oczu, nosów i ust były jednakowe na zdjęciu końcowym, otrzymanym techniką wielokrotnego naświetlania. Nawet stosunkowo niedoskonałe dziewiętnastowieczne metody fotograficzne pozwoliły Galtonowi otrzymać zadziwiająco ostre zdjęcia ?uśrednionych” twarzy. Przy obecnych technikach cyfrowych uzyskane ujęcia przekształca się na ekranie komputera, tak że pojedyncze twarze nakładane są na siebie i dają w rezultacie twarz ?uśrednioną”. Można więc sportretować przeciętnego dwudziestolatka, przeciętnego czterdziestolatka, Anglika, Greczynkę, japońskie dziecko i tak dalej. Twarze ich są zaskakująco piękne, dlatego też wysnuto przypuszczenie, że podobne procesy uśredniania zachodzą w trakcie codziennego nabywania doświadczenia, ustalając standardy estetyczne o prawdziwej przydatności biologicznej.
Przeciętna ludzka twarz jest wysoce symetryczna, co zaczęto wiązać z zachowaniem zwierząt, które wybierały między symetrycznymi i asymetrycznymi przedstawicielami płci przeciwnej. Samice wielu gatunków preferują samców charakteryzujących się symetrycznymi ozdobami. Na przykład popularna jaskółka dymówka ma długie pióra w ogonie; im bardziej są one zbliżone do siebie pod względem długości, tym większymi względami płci przeciwnej cieszy się samiec. Dwustronna symetria może być istotna w wyborze partnera, gdyż sugeruje, że jednostka umie radzić sobie z chorobą i stresem środowiskowym. Prawidłowo przebiegające procesy regulacyjne podczas rozwoju, jak się uważa, prowadzą do większej symetrii. Tak więc symetria stanowić może rzetelny wskaźnik jakości partnera. Istnieją dowody sugerujące, że tak kobiety, jak i mężczyźni preferują przedstawicieli płci przeciwnej, którzy mają symetryczną twarz, ciało oraz – w wypadku kobiet – piersi.
Tymczasem przeciętna twarz, z której usunięto wszelkie nieregularności, wygląda nijako. Nie wydaje się tak atrakcyjna jak zwykła twarz. Pewien stopień asymetrii czy nieregularności może uczynić twarz bardziej interesującą. Mówi o tym Louis de Berni?res w swojej powieści Mandolina kapitana Corellego, której akcja toczy się na greckiej wyspie Kefalonia podczas drugiej wojny światowej. Między Pelagią, bystrą dziewczyną z wyspy, a kapitanem Corellim, oficerem okupacyjnej armii włoskiej, rodzi się głęboka miłość. Mówiąc o pięknie, Corelli zalicza symetrię do cech przedmiotów martwych:
To dobre w wypadku budowli, ale jeśli kiedyś zobaczy pani symetryczną ludzką twarz, będzie pani miała wrażenie, że powinna uznać ją za piękną, a tymczasem stwierdzi pani, że jest tylko zimna. Serce człowieka lubi lekkie zaburzenia w jej geometrii, kiria. Pelagia. Niech się pani przyjrzy swojej twarzy w lustrze, a zobaczy pani, że jedna brew wznosi się odrobinę wyżej, że powieka lewego oka jest tak wykrojona, iż wydaje się ono nieco szerzej otwarte niż drugie. To właśnie czyni panią atrakcyjną i piękną zarazem, podczas gdy… w przeciwnym razie przypominałaby pani posąg.
Nieporozumienie wokół związku urody z atrakcyjnością rozwiązał po części brytyjski fizjolog David Perret, który poszerzył swoje badania nad znajdującymi się w mózgu ośrodkami wyspecjalizowanymi w wykrywaniu twarzy o analizę reakcji człowieka na zdjęcia rozmaitych twarzy. Perrett i jego współpracownicy stwierdzili, że za atrakcyjniejsze uważa się te twarze, w których pewne cechy zastały wyolbrzymione, dzięki czemu odbiegają od średniej. Ta oraz inne prace dowiodły, że ludzi najbardziej pociągają twarze, które są pod jakimś względem wyjątkowe. Regularność sama w sobie nie wystarcza; przeciętne twarze postrzegane są jako ładne, lecz twarze atrakcyjne trochę się różnią od przeciętnej.
Preferowanie twarzy, które w pewnym ? nie za dużym jednak – stopniu odbiegają od standardu, odpowiada procesowi doboru partnera u innych gatunków. Wiele gatunków zwierząt unika łączenia się z osobnikami, które są z nimi blisko spokrewnione (na przykład z rodzeństwem), chociaż zdarza się, że preferują dalszych krewnych. Na przykład japońska przepiórka, której w warunkach laboratoryjnych daje się możliwość wyboru, woli partnera będącego jej kuzynem pierwszego lub drugiego stopnia. Jeśli przepiórka była wychowywana z osobnikami, które nie są jej krewnymi, wybiera partnera różniącego się nieco od znajomych osobników. Ludzie wybierają partnerów w jakimś stopniu podobnych do siebie, a jednocześnie różniących się od tych, z którymi się wychowywali.
Eksperymenty naturalne, podobne trochę do tego z przepiórkami, przeprowadzono także wśród ludzi, choć nieświadomie. Mieszkańcy izraelskich kibuców wychowują się razem i rzadko zawierają między sobą małżeństwa17. Najpełniejsze dowody pochodzą z tajwańskich statystyk małżeńskich z dziewiętnastego i początku dwudziestego wieku, kiedy Tajwan był pod kontrolą japońską. Japończycy prowadzili ścisłą ewidencję narodzin, zawieranych małżeństw i zgonów na wyspie. Tak jak w wielu częściach południowo-wschodniej Azji małżeństwa były tam aranżowane i przyjmowały na ogół jedną z dwóch form. W typowej formie przyszli małżonkowie poznawali się w dorosłości. W drugiej natomiast, mniej popularnej, przyszła żona była w młodości adoptowana przez rodziców przyszłego męża. W tym drugim wypadku partnerzy wzrastali niczym rodzeństwo. Pod tym względem przypominali trochę przepiórki z laboratoryjnego eksperymentu, wychowujące się z osobnikami przeciwnej płci, z którymi nie były genetycznie spokrewnione. Po pewnym czasie poddano ocenie ich zainteresowanie seksualne partnerem, stosując za wskaźnik liczbę rozwodów, niewierność małżeńską oraz liczbę dzieci. Według wszelkich wskaźników drugi, nie tak popularny typ małżeństwa był wyraźnie mniej udany. Młode pary, które od najmłodszych lat wychowywały się jak rodzeństwo, nie były sobą zainteresowane seksualnie, kiedy nadchodził moment konsumpcji ich małżeństwa.
