Projekt życia
Poszczególne okresy rozwojowe – od poczęcia, przez dzieciństwo, dorastanie, rodzicielstwo (dla większości), późną dojrzałość i starość – znacznie się różnią, a jednostka musi funkcjonować przynajmniej zadowalająco na każdym z nich. Jakkolwiek łatwo jest wskazać wyjątki, w których mamy do czynienia ze skrajnie nieprawidłowymi zachowaniami i działalnością mózgu, jak w schizofrenii paranoidalnej, to jednak proces rozwoju zdaje się dobrze zaprojektowany. Pogląd, że ciało, mózg i zachowania organizmów żywych zostały ukształtowane w wyniku ewolucji (adaptacja do warunków życia), znany jest ze słyszenia większości osób nie mających nic wspólnego z biologią. Adaptacja to modyfikacja, dzięki której organizm jest lepiej przystosowany do przetrwania i reprodukcji w określonym otoczeniu – lepiej niż w sytuacji, w której ta modyfikacja by nie wystąpiła.
Na początku dziewiętnastego wieku angielski teolog William Paley pisał rzeczowo o biologicznej adaptacji. W książce Natural Theology podkreślał relacje zachodzące między poszczególnymi częściami ciała oraz ich znaczenie dla całości organizmu. Dla ilustracji posłużył się przykładem kreta:
Silne, krótkie nogi tego zwierzęcia, palczaste stopy uzbrojone w ostre pazury, ryjkowaty nos, zęby, aksamitne futerko, małe uszy, dobry węch, zapadnięte oczy – wszystko to są narzędzia służące bezpieczeństwu podziemnego życia. (…) Kret nie chciał zaprzątać sobie tym głowy. Podobnie niełatwo byłoby ustrzec duże, dobrze rozwinięte oko przed podrażnieniem, na które byłoby nieustannie narażone. I jak w ogóle pracujące pod ziemią zwierzę miałoby chronić oczy? Aby sprostać temu zadaniu, oczy kreta są niewiele większe od główki szpilki i umieszczone tak głęboko w czaszce, tak schowane w aksamitnej osłonce, że jakikolwiek skurcz tego, co moglibyśmy nazwać brwiami, nie tylko zamyka szczelinę prowadzącą do oka, ale także tworzy poduszeczkę chroniącą przed ostrymi elementami. Ta szczelina, nawet w swoim zwykłym stanie, wygląda jak dziurka zrobiona szpilką w aksamicie, będąca barierą dla luźnych drobin ziemi.
Zaobserwujmy więc w powyższej strukturze to, co nazywamy relacją. Nie istnieje naturalny związek między małymi, zapadniętymi oczami a płaskimi, łopatkowatymi stopami. Takie stopy mogłyby występować z olbrzymimi oczami, podczas gdy małym oczom mogłyby towarzyszyć najprzeróżniejsze stopy. Co zatem sprawiło, że występują one razem u kreta? To samo, co połączyło kopertę, łańcuszek i kółka zębate w zegarek – projekt; a projekt w obu wypadkach jest pochodną relacji, w jakie wchodzą z sobą poszczególne części w służbie wspólnego celu. (…) Jednym słowem, stopy kreta stworzone są do kopania; jego szyja, nos, oczy, uszy i skóra szczególnie przystosowane do życia pod ziemią; i to właśnie nazywam relacją.
Paley, będący archidiakonem, uważał projekt, który dostrzegał wszędzie w przyrodzie, za dowód istnienia Boga. W tamtych czasach niewielu biologów próbowało łączyć swoje religijne przekonania z dowodami biologicznymi, a projekt, o którym mówił Paley, przypisywany był mechanizmowi ewolucji nazywanemu przez Darwina doborem naturalnym. Pomimo sporów o szczegóły darwinowska teoria ewolucji jest przez naukowców powszechnie uznawana. Darwin zaproponował trzyetapowy cykl, który rozpoczyna się przypadkową zmiennością struktur i zachowań osobników. W określonych warunkach środowiskowych niektóre osobniki, ze względu na wyróżniające je cechy, mają większą szansę na przetrwanie i reprodukcję. Historyczny proces przystosowywania się postępuje naprzód, jeśli czynniki, które doprowadziły do powstania owych wyróżniających cech, są dziedziczone w procesie reprodukcji. Załóżmy na przykład, że pewna bakteria ma dziedzicznie uwarunkowaną cechę oporności na najnowszy antybiotyk. Podczas gdy wszystkie inne bakterie giną na skutek jego działania, tej jednej udaje się przetrwać i gwałtownie się rozmnaża. W niedługim czasie świat (a przynajmniej oddział szpitalny) pełen jest bakterii opornej na antybiotyk. Darwinowska teoria ewolucji nie potrzebuje żadnych ? nieświadomych czy świadomych – motywów, by się szerzyć. Jak to ujął Richard Dawkins: ?Świat zapełniają organizmy, które mają wszystko, czego trzeba, by stać się przodkami”.
Biolodzy otrzymali ostrzeżenie, by w kontekście ewolucji nie postrzegać zjawisk przeszłości jako celowo prowadzących do obecnego błogiego stanu doskonałości. Pomiędzy obecną użytecznością (bądź funkcją) biologicznego procesu, struktury czy wzorca zachowania a jego historycznym, ewolucyjnym pochodzeniem mądrze i celowo nakreślono wyraźne granice. Darwin zauważył na przykład, że jakkolwiek płyty kostne czaszki ssaków ułatwiają młodym przejście przez kanał rodny matki, to takie same płyty występują również u gadów składających jaja, przodków ssaków. Tak więc pierwotna biologiczna funkcja owych elementów musiała być odmienna od obecnej.
Rozróżnienie między obecną funkcją a pochodzeniem ewolucyjnym jest tym bardziej konieczne, że obserwowane adaptacje mogą być efektem indywidualnego doświadczenia życiowego. Na skórze ludzkich dłoni pojawiają się zgrubienia, których zadaniem jest chronienie ich przed mechanicznym uszkodzeniem, a mięśnie rozwijają się w odpowiedzi na działanie określonych sił podczas pracy. Szczególnie zachowanie przystosowuje się do otaczających warunków w trakcie rozwoju indywidualnego, czy to dzięki uczeniu się na zasadzie prób i błędów, czy to naśladowaniu innych. To wszystko przykłady adaptacji, która zachodzi w trakcie życia jednostki i która zasadniczo różni się od adaptacji trwającej przez pokolenia. Słowo ?projekt” stosowane jest w tej książce w najszerszym znaczeniu, dla opisania przystosowań bez względu na ich biologiczne źródła.
