System i synteza
Dowiedliśmy, że nawet ten rodzaj uczenia się, którego efektem jest indywidualne zróżnicowanie, przebiega w określonym porządku. Znajomość leżących u jego podstaw reguł rozwojowych pozwala zrozumieć proces rozwoju dziecka. Na przykład struktura uczenia się wpływa na to, jak dziecko wykorzystuje zasoby otoczenia oraz jak klasyfikuje doświadczenie percepcyjne. Bynajmniej jednak nie jest łatwo dokładnie przewidzieć przyszłość rozwoju dziecka na podstawie znajomości podstawowych reguł uczenia się. Stopień trudności jest tu podobny do tego, z jakim zetknęlibyśmy się, chcąc przewidzieć przebieg partii szachów. Reguły wpływają na przebieg życia, ale go nie determinują. Dzieci, tak jak szachiści, są czynnikami aktywnymi. Oddziałują na swoje otoczenie, a skutki ich aktywności wpływają na nie. Co więcej, reakcja dzieci na nowe warunki będzie w miarę zdobywania doświadczenia – tak jak reakcja szachistów – precyzyjniejsza lub bogatsza. Niekiedy normalny rozwój konkretnej umiejętności wymaga, by wpływ środowiska wystąpił w określonym czasie: to, co się stanie później, zależy od rodzaju owego wpływu. W efekcie procesy rozwojowe, mimo podstawowych reguł, jakie nimi rządzą, rzadko przebiegają według wyznaczonych linii. Wielkie zmiany w otoczeniu mogą nie mieć żadnych skutków, podczas gdy małe mogą wywołać rezultaty na wielką skalę. Jedynym sposobem pozwalającym rozwikłać to zagadnienie jest zrozumienie procesów zachodzących w kuchni rozwoju człowieka.
