Metamorfoza
W trakcie rozwoju jednostki ciało i zachowanie pod wieloma względami ulegają oczywistym i nieraz gwałtownym przemianom. Nagłe, skokowe zmiany najczęściej zdarzają się w pierwszych dwudziestu latach życia człowieka, na przykład podczas narodzin czy dojrzewania. Takie skoki to nic niezwykłego. Wiele systemów biologicznych i fizycznych jest zdolnych do nagłych, nierównomiernych zmian. Stały wzrost siły nacisku na włącznik światła nie powoduje stałego wzrostu jasności żarówki. Włącznik posiada punkt załączenia, przez co w jednej chwili żarówka jest ciemna, a w następnej – w pełni jasna. Podobnie stosunkowo mała zmiana wewnętrzna bądź zewnętrzna może szybko przekształcić rozwijający się organizm w coś z wyglądu zupełnie innego. Na przykład, zapłodnione jajo ulega szybkim podziałom, przekształcając się w kulistą grupę komórek zwaną blastulą. Komórki nadal się dzielą, lecz teraz już w różnym tempie. W wyniku stałej zmiany blastula nagle zdaje się zapadać z jednej strony ? zupełnie jak gumowa piłka, z której uszło powietrze – i powstaje dwuwarstwowa struktura: gastrula. Proces stałego rozwoju doprowadził do drastycznych zmian w wyglądzie zarodka.
Nagłe zmiany w zachowaniu podczas rozwoju jednostki mogą być użyteczne z biologicznego punktu widzenia, odzwierciedlają bowiem zmieniające się z biegiem czasu środowisko oraz potrzeby jednostki. Stosunkowo nagłe zmiany w sposobie jedzenia, które zachodzą w okresie odstawiania od piersi, bądź w zachowaniu wobec osobników płci przeciwnej, które pojawiają się w okresie dojrzewania, są wystarczająco oczywiste. Jak wiele cech osobowości i zachowania jednostki zmienia się przy przekraczaniu granic między kolejnymi siedmioma etapami życia?
U człowieka duże zmiany zachodzą mniej więcej między drugim a czwartym rokiem życia: pojawiają się umiejętności językowe oraz samoświadomość. Niewielu dorosłych pamięta, co działo się z nimi w pierwszych latach życia. Nawet jeśli są absolutnie pewni, że pamiętają moment własnych narodzin albo przypadki wczesnego molestowania przez rodziców, obiektywne dowody na to, że tak jest naprawdę, wydają się niepewne, o ile w ogóle istnieją1. Można by się pokusić o stwierdzenie, że dzieci nie mają wspomnień z pierwszych lat swojego życia; nic nie zostało zapisane, niczego nie trzeba wymazywać. Tymczasem taki pogląd jest całkowicie błędny. Małe dzieci mają dobrą pamięć długotrwałą. Przeprowadzono eksperyment, w którym dzieci około drugiego roku życia proszono, by naśladowały ruchy, które widziały osiem miesięcy wcześniej. Radziły sobie z tym zadaniem zdecydowanie lepiej niż dzieci, które ruchów owych nie widziały2. Brak wspomnień z dzieciństwa nie oznacza braku możliwości tworzenia trwałych wspomnień w tym okresie, sugeruje natomiast, że we wczesnej fazie życia zachodzą ogromne przekształcenia pamięci.
Zmiany w rozwoju przybierają rozmaite formy, dzięki czemu można szukać rozmaitych sposobów ich wyjaśniania. Nowy jakościowo wzorzec zachowania może zastąpić starszy; oczywistym przykładem jest tutaj przestawienie się z ssania na gryzienie pokarmów stałych. Trwała indywidualna skłonność dziecka do płaczu może się zmienić w pewnym wieku. Kolejność jednostek w określonym wieku, uszeregowanych pod względem konkretnej cechy, może być zupełnie inna jakiś czas później. Tak więc niemowlę, które w drugim miesiącu życia jest uważniejsze niż inne niemowlęta w tym wieku, może się okazać mniej uważne od innych w czwartym miesiącu życia. Dziecko, które opóźnia się pod jakimś względem, może dogonić, a nawet przegonić najlepiej choćby rozwinięte inne dziecko. Rodzice, którzy są dumni ze swojego czytającego czterolatka, nie powinni zakładać, że ich dziecko będzie geniuszem. Szybszy rozwój nie oznacza koniecznie doskonałego rezultatu.
Ciągłość między poszczególnymi przedziałami wiekowymi może z wielu powodów zostać zerwana. Po pierwsze, rozwój poddawany jest wielu wpływom, z których sporo różni się w zależności od konkretnej osoby. Po drugie, dzieci są w ogromnym stopniu kształtowane przez swoją sytuację społeczną. Kiedy Robert Hinde i jego współpracownicy z Cambridge obserwowali dzieci w przedszkolu, stwierdzili, że ich zachowanie różniło się od zachowania w domu. Na przykład dzieci, o których matki mówiły, że miewają humory, angażowały się w niewiele wspólnych zajęć w domu, lecz często wchodziły w interakcje z rówieśnikami w przedszkolu.
Ciągłość może zostać chwilowo zerwana także dlatego, że różne dzieci przechodzą określony moment przełomowy w różnym wieku. Na przykład dzieci, które w drugim roku życia są wysokie, będą prawdopodobnie wysokie również jako dwudziestolatki. Reguła ta może nie sprawdzać się w okolicy trzynastego roku życia, ponieważ jednostki różnią się między sobą wiekiem, w którym następuje u nich skok pokwitaniowy poprzedzający dojrzewanie. Tak samo jest w wypadku wielu aspektów zachowania i osobowości. Jeśli podlegają one nieustannym przemianom, jak to się często dzieje, to nie dlatego, że osoba przeszła jedną z metamorfoz rozwojowych.
