Coś wstrętnego w szopie
Kluczowe znaczenie wczesnych doświadczeń w rozwoju osobowości, systemu wartości i charakteru każdej jednostki znajduje odzwierciedlenie w prozie i przypowieściach ludowych. O podstawowej roli wczesnego doświadczenia mówi wiele teorii pedagogicznych. Jak stwierdził jeden z autorów Starego Testamentu: ?Ucz swe dziecko, jaką drogą powinno kroczyć, a nie zejdzie z niej, kiedy dorośnie”. Podobna maksyma przypisywana jest jezuitom: ?Daj mi dziecko na pierwsze siedem latjego życia, a potem będziesz mógł z nim zrobić, co zechcesz”.
Poglądy na temat znaczenia wczesnych doświadczeń w kształtowaniu życia człowieka były w pierwszej połowie dwudziestego wieku tak popularne, że aż zaczęto je wyśmiewać. Oto słynny przykład z należącej już do klasyki powieści satyrycznej Cold Comfort Farm Stelli Gibbons:
Ciotka Ada Doom siedziała sama w pokoju na górze. (…)
W jej samotności było coś niemal symbolicznego. Była sercem, jądrem, centralnym punktem całego domu (…) i jak każde serce, była zupełnie samotna. (…)
Kiedy byłaś bardzo mała ? tak mała, że najmniejszy podmuch wiatru unosił ci nad głowę krynolinową spódniczkę – zobaczyłaś coś wstrętnego w szopie.
Nigdy tego nie zapomniałaś.
Nigdy nie rozmawiałaś o tym z mamusią – (do dziś czujesz świeży zapach wyciągu z nasion areki, którym zawsze czyszczono jej buty) – ale pamiętałaś o tym przez całe życie.
To cię odmieniło.
To, co widziałaś w szopie, zmieniło twoje małżeństwo w nie kończący się koszmar.
To dlatego z niechęcią wydałaś na świat dzieci. Nawet teraz, kiedy masz siedemdziesiąt dziewięć lat, widok roweru przejeżdżającego pod oknem twojej sypialni za każdym razem przyprawia cię o skurcz żołądka (…) w rowerowej szopie to zobaczyłaś, coś wstrętnego, kiedy byłaś bardzo mała.
To dlatego siedzisz ciągle w tym pokoju. Tkwisz tu od dwudziestu lat. (…)
Tam, na zewnątrz, są szopy, w których mogą się dziać wstrętne rzeczy.
Ale tutaj nic nie może się zdarzyć. (…)
Powiedziałaś im, że zwariowałaś. Zwariowałaś, kiedy zobaczyłaś coś wstrętnego w szopie wiele, wiele lat temu. (…)
Incydent z szopy zmienił coś w twoim dziecięcym umyśle siedemdziesiąt lat temu.
A kiedy zrozumiesz, że dlatego właśnie siedzisz tu, panując niepodzielnie w sypialni i każąc przynosić sobie pięć posiłków dziennie, punktualnie co do minuty, zdasz sobie sprawę, iż to, że zobaczyłaś coś wstrętnego w szopie, nie było aż tak złe.
Wiele aspektów zachowania człowieka można łatwo zmienić w dorosłości na drodze uczenia, wydaje się więc mało prawdopodobne, by wczesne doświadczenie miało aż tak dominujący skutek. Niektóre rodzaje uczenia się ? obejmujące nagrody i kary ? wyraźnie wpływają na zachowanie dorosłych. Niemniej jednak nie wszystkie formy uczenia się przychodzą równie łatwo w każdym wieku.
