Bliźnięta
Niezwykłe podobieństwo bliźniąt, a zwłaszcza mistyczny niemal związek bliźniąt jednojajowych, to temat dobrze znany literaturze. Na przykład, powieść Bruce’a Chatwina On the Black Hill to historia Lewisa i Benjamina Jonesów, identycznych genetycznie bliźniąt mieszkających na walijskiej farmie.
Od czterdziestu dwóch lat śpią w tym samym rodzicielskim łożu. Osiągnąwszy wiek średni, spotykają kobietę, która prowadzi badania nad bliźniętami, a ich przypadek wyjątkowo ją zafascynował.
Bliźnięta, powiedziała, odgrywają ważną rolę w większości mitologii- Grecka para, Kastor i Polluks, to synowie Zeusa i łabędzia i obaj wykluli się z tego samego jaja.
– Zupełnie jak wy!
– Niemożliwe! – Aż usiedli.
Mówiła dalej, wyjaśniając różnicę między bliźniętami jedno- a dwujajowymi. Tłumaczyła im, dlaczego niektóre są identyczne, podczas gdy inne nie. Chwytali się za głowy, próbując pojąć sens skomplikowanych wyrazów, lecz jej słowa zdawały się dryfować w stronę krainy nonsensu: ?…psychoanaliza… kwestionariusze… problem dziedziczności i środowiska…”. Co to wszystko znaczyło? W pewnej chwili Benjamin wstał i poprosił, żeby na skrawku papieru napisała mu słowo ?monozygotyczny”. Złożył go potem i schował do kieszeni kamizelki.
Pod koniec powiedziała, że najczęściej jednojajowe bliźnięta są nierozłączne, nawet w chwili śmierci.
– Ach – westchnął Benjamin rozmarzonym głosem – zawsze to czułem.
W rozwoju badań nad dziedzicznością ludzkiego zachowania ogromną rolę odegrały porównania bliźniąt jednojajowych z dwujajowymi. Bliźnięta jednojajowe (monozygotyczne) mają takie same geny, ponieważ pochodzą z tego samego zapłodnionego jaja. Są naturalnymi klonami. Bliźnięta dwujajowe (dyzygotyczne) rozwijają się natomiast z dwóch zapłodnionych jaj, a co za tym idzie, nie są do siebie bardziej podobne niż para zwykłego rodzeństwa. W świecie Zachodu bliźnięta występują średnio raz na osiemdziesiąt trzy urodzenia, z czego jedna trzecia to bliźnięta jednojajowe. Bliźnięta dwujajowe w pewnych rodzinach przychodzą na świat częściej niż w innych. Na Wyspach Alandzkich w południowo-zachodniej Finlandii żyje odizolowana społeczność, w której dwadzieścia jeden procent kobiet urodziło bliźnięta5. Ogólnie rzecz biorąc, ciąże bliźniacze zdarzają się najczęściej u ludzi pochodzenia afrykańskiego, najrzadziej zaś – pochodzenia azjatyckiego. Podobnej dziedzicznej prawidłowości nie udało się znaleźć w wypadku bliźniąt monozygotycznych.
Gdyby bliźnięta monozygotyczne pod względem jakiejś cechy behawioralnej nie były do siebie bardziej podobne niż bliźnięta dyzygotyczne, można byłoby przypuszczać, że wpływ genetyczny na tę cechę jest słaby. I przeciwnie, jeśli bliźnięta jednojajowe są zdecydowanie bardziej podobne niż dwujajowe (bądź zwykłe rodzeństwo), należy się spodziewać mechanizmu dziedziczenia z udziałem genów jądrowych. Musimy tu jednak dodać, że znane są także inne mechanizmy dziedziczenia, na przykład z udziałem genów zlokalizowanych w mitochondriach, biochemicznych elektrowniach komórki. Do dyskusji na temat dziedziczności jeszcze wrócimy, ponieważ błędem byłoby sądzić, że dziedziczność oznacza po prostu geny.
Inną metodą badania wpływu genów na zachowanie jest porównywanie bliźniąt wychowywanych osobno (ponieważ jedno albo oboje zostali adoptowani tuż po narodzinach) z bliźniętami wychowywanymi razem. U jej podstaw leży założenie, że separacja we wczesnym niemowlęctwie wyklucza wpływ tego samego środowiska, co z kolei pozwala ujawnić się jedynie czynnikom genetycznym. Założenie to nie jest jednak w pełni poprawne, gdyż bliźnięta, które zostały rozdzielone natychmiast po porodzie, dzieliły wspólne środowisko w łonie matki przez kluczowe dziewięć miesięcy po poczęciu. Owa oczywista prawda jeszcze bardziej mnoży problemy związane z ustaleniem źródeł różnic indywidualnych. Co więcej, separacja tuż po urodzeniu i wychowywanie w środowiskach uważanych za odmienne nie wyklucza możliwości, że środowiska te mają jednak wiele cech wspólnych.
Niemniej wygląd, zachowanie i osobowość bliźniąt jednojajowych, które wychowywano osobno, często są uderzająco podobne. W pewnym udokumentowanym przypadku para bliźniąt została rozdzielona tuż po urodzeniu, po czym jeden chłopiec mieszkał w Kalifornii, a drugi w Niemczech. Kiedy jednak po trzydziestu pięciu latach bracia spotkali się, byli identycznie ubrani oraz nosili podobne wąsy. Obaj mieli również nawyk zakładania gumek elastycznych na przegub, a także dziwaczny zwyczaj spłukiwania muszli zarówno przed, jak i po skorzystaniu z toalety.
Podobne doniesienia bywają traktowane dość sceptycznie w przekonaniu, że wymienia się jedynie przypadki uderzających podobieństw, a ignoruje dla dobra wywodu przykłady bliźniąt, które się różnią. Niemniej jednak część dobrze przeprowadzonych badań statystycznych pokazuje, że pod względem cech osobowościowych bliźnięta monozygotyczne wychowywane osobno są bardziej do siebie podobne niż wychowywane osobno bliźnięta dyzygotyczne. Przy dokonywaniu takich porównań nie jest istotne, jak często argumentowano, czy pomiary badanych cech behawioralnych są proste i stosunkowo niepodatne na wpływy. Chociaż wśród pomiarów niezmiennych różnice trudniej znaleźć, to jednak się je tam znajduje. Dochodzimy więc do nieuniknionego wniosku, że niektóre obserwowalne aspekty zachowania jednostki są kształtowane przez czynniki dziedziczne.
Dalszych dowodów oddziaływań genetycznych dostarczają obserwacje wzorców rozwoju behawioralnego. Wiele aspektów zachowania i funkcjonowania intelektu nie rozwija się w stałym tempie: z oczywistymi umysłowymi ?skokami rozwojowymi” mamy do czynienia w dziecięcej zdolności do złożonych procesów myślowych i rozumowania. Wiek pojawiania się owych skoków jest różny u poszczególnych dzieci. Jak w wypadku innych cech zachowania bliźnięta jednojajowe wykazują większe podobieństwo pod względem czasu pojawiania się owych skoków niż bliźnięta dwujajowe. Można stąd wnioskować, że indywidualne różnice wzorców rozwoju behawioralnego są uwarunkowane czynnikami dziedzicznymi.
