Bezsensowna radość
Jednostka jest aktywnym czynnikiem własnego rozwoju, poszukuje i zdobywa doświadczenia, które zmieniają jej przyszłe zachowania. Młode zwierzęta i ludzie mają mechanizmy rozwojowe, które zdają się zaprojektowane specjalnie do tego zadania. Mówiąc ogólnie, zachowanie to nazywane jest zabawą.
Czym jest zabawa? Czasem samotna, czasem żywiołowo społeczna, niekiedy niebezpieczna – większość osób potrafi ją rozpoznać na pierwszy rzut oka, i to bez względu na nie kończące się akademickie rozważania nad jej definicją. Zabawa to zajęcie typowe dla młodych zwierząt i dzieci. Dorośli również się bawią, lecz na ogół mają na to mniej czasu i ochoty. Większość dorosłych zapomniała już, jak to jest spędzić cały dzień na plaży, nie mając przy sobie nic prócz wiaderka, łopatki i może jeszcze przyjaciela, i robić coś, co – z ich punktu widzenia – wydaje się całkowicie bezsensowne.
Ludzka zabawa przybiera rozmaite formy. Może być samotna, prowadzona w wyobraźni, symboliczna, werbalna, społeczna, konstrukcyjna, chaotyczna, manipulacyjna i tak dalej. Zabawa czterolatków w zapasy jest zupełnie inna od, na przykład, samotnej zabawy dziesięciolatka, który wpatruje się w niebo, pogrążony w fantazjach o tym, że jest gwiazdą pop czy lekarzem. Autor Kubusia Puchatka, A. A. Milne, dobrze oddał istotę samotnej zabawy w swoim zbiorze wierszyków Już mamy sześć lat:
Nikt mnie nie widzi, nie słyszy mnie
Myślę, co chcą,
Robię, co chcą,
Gdy niby grzecznie śpię.
Wreszcie już jestem sam tu po ciemku.
W co bawić się przed snem?
Już mogę myśleć sobie o wszystkim,
Bawić się, bawić mogę we wszystko
I śmiać się mogę już ze wszystkiego.
Nikt, tylko ja to wiem.
Richmal Crompton opisał inny rodzaj zabawy w Just William, pierwszej z wielu książek o chłopcach żyjących w Anglii lat dwudziestych. William Brown z grupą swoich dwunastoletnich przyjaciół, ?Przestępców”, zastanawia się, w co się bawić:
Brali udział w morderczych bójkach, z absolutną pogardą dla sztuki kulinarnej gotowali nad dymiącym, nikłym płomieniem dziwne składniki, gonili się po wioskach, naśladując zachowaniem i wyglądem rdzennych mieszkańców Ameryki Południowej, zaczęli nawet rozważać możliwość porwania (bez znaczącego sukcesu), i wszystkie te zajęcia się im sprzykrzyły.
W końcu William wpada na godny przyjęcia pomysł: ?Strzelajmy z łuków, tak jak robią to prawdziwi przestępcy”.
Zabawa jest nierozerwalnie związana z radością – i to już od najmłodszego wieku. Obserwując swoje pierwsze dziecko, Williama Erasmusa, Karol Darwin pisał:
Gdy miał sto dziesięć dni, niezwykle bawiło go narzucanie fartuszka na jego twarz, a potem nagłe ściąganie go. Bawiło go też, kiedy sam nagle odsłaniałem twarz i zbliżałem się do niego. Wydawał wtedy cichy dźwięk, który był zalążkiem śmiechu. Największym zaskoczeniem była tutaj przyczyna rozbawienia, którą w większym stopniu kojarzy się z poczuciem humoru osoby dorosłej. Myślę, że jakieś trzy bądź cztery tygodnie przed tym, nim zaczęło go bawić nagłe odsłanianie twarzy, traktował uszczypnięcie w nos bądź w policzek jak dobry żart. Początkowo byłem zaskoczony poczuciem humoru u zaledwie trzymiesięcznego niemowlaka, lecz przypomnijmy sobie, jak szybko zaczynają się bawić szczeniaki i kocięta.
